Đình Xuân Lung, xã Xuân Lương, huyện Yên Thế.

Chùa Xuân Lung đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, nằm trong quần thể các di tích lịch sử cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Việc bảo tồn được cây gỗ lớn, có tuổi trên 1.100 năm là cả một quá trình kiên trì gìn giữ, canh giữ của nhân dân địa phương; để cây linh thiêng hóa thành “Thần Mộc”, trường tồn cùng trời đất, chứng kiến sự đổi thay của muôn loài. Người dân xã Xuân Lương, huyện Yên Thế vẫn gọi cây Lim xanh cổ thụ, nơi giáp ranh giữa hai bản Thượng Đồng và bản Nghè trên Đồi lim là “cụ” Lim, là “thần mộc” và coi đây là “báu vật” của rừng còn sót lại sau nhiều biến động, thăng trầm của thời gian và lịch sử.

Xuân Lương là xã vùng cao nằm ở phía tây bắc của huyện Yên Thế, có tổng diện tích đất tự nhiên trên 2.500 ha, đất đai chủ yếu là đồi núi; toàn xã có 8 dân tộc anh em cùng sinh sống với dân số gần 6.500 người; trong đó, người dân tộc thiểu số chiếm khoảng 30%. Đã từ rất lâu nhiều người biết đến Xuân Lương với những cánh rừng đại ngàn, có vô vàn lâm sản quý hiếm, đặc biệt là rừng cây gỗ lớn như Đinh, Lim, Sến, Táu… Trong đó thân thuộc và giá trị nhất phải kể đến là Cây Lim xanh – nghìn năm tuổi, mà mọi người trong vùng vẫn thường gọi tên “Cụ Lim” – Đây là cây di sản đầu tiên được công nhận trên địa bàn huyện Yên Thế. Ngày 14/02/2017, huyện Yên Thế đã long trọng tổ chức Lễ đón bằng Công nhận Cây di sản (Quyết định số 491/QĐ-HMTG ngày 20/10/2016 của Hội bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam).Cây Linh xanh ngự trên Đồi Lim, thuộc làng Xuân Lung, xã Xuân Lương. Tên gọi Đồi Lim đã tồn tại từ rất lâu cùng với tên gọi các con sông, con suối, thửa ruộng cũng như tên đất, tên làng: Đèo Ngà, Suối Ó Thuông Luông, Ruộng Cầu Đá, Ruộng Con Rùa, Ao Bèo, Giếng Làng, Làng Xuân Lung …Theo phong thủy thì khu đất Đình là đất rồng, 2 giếng là 2 mắt rồng còn cây Lim và cây De là mũi của rồng. Bởi vậy Cây Lim xanh chính là một biểu tượng linh thiêng trong đời sống tâm linh của bà con nhân dân các dân tộc nơi đây.Theo truyền tích để lại, do cây Lim xanh là loài gỗ quý, lại rất to lớn và giá trị nên không ít người có ý định đốn hạ nhưng đều không thể thực hiện được: có người đã lên bắc cưa xẻ để cắt cây nhưng ngay lập tức bị đàn ong bay đến và xua đuổi, phải bỏ ý định; rồi có người đốn chặt một đoạn rễ của cây, sau đó gia đình liên tiếp gặp tai ương, kinh tế khốn đốn, phải đến Đình Xuân Lung làm lễ bái tạ thì mới yên ổn …

Trong những năm đầu của cách mạng và thời kỳ đấu tranh chống Thực dân Pháp xâm lược, theo các bậc bô lão trong vùng kể lại, cây Lim từng được sử dụng như là một nơi quan sát, địa điểm liên lạc của các đồng chí tham gia hoạt động cách mạng khu vực giáp ranh Yên Thế và Thái Nguyên như: bà Hà Thị Quế, ông Chu Duy Kính... Nơi đây, trong một cuộc đánh phá của Thực dân Pháp, chúng đã thả bom dữ dội tại làng Xuân Lung, làm nứt chuông của Đình và cả khu làng bị cháy rụi vì vậy tên làng còn gọi là Làng Cháy, tuy nhiên Cây Lim xanh vẫn bình yên như có một bàn tay vô hình che chở khỏi bom đạn của kẻ thù.

Để đánh giá đầy đủ và đúng đắn giá trị văn hóa của Cây lim xanh cổ thụ; đồng thời nhằm bảo tồn, phát huy tốt nhất giá trị của quần thể di tích đình đền Xuân Lung cũng như Cây Lim xanh, trong thời gian qua, cấp ủy, chính quyền địa phương đã quan tâm chỉ đạo lập hồ sơ khoa học gửi cơ quan có thẩm quyền xem xét để công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Quá trình xem xét, Hội đồng Cây Di sản Việt Nam đánh giá đây là một trong số ít cây Lim xanh cổ thụ nhất của vùng rừng núi phía Bắc Việt Nam và Cây hội tụ đầy đủ các điều kiện để được công nhận là cây Di sản Việt Nam. 

Đây chính là những đánh giá đúng đắn, kịp thời, góp phần quan trọng thay đổi nhận thức và thúc đẩy hoạt động bảo vệ môi trường sinh thái rừng; khơi dậy sức mạnh đoàn kết, đánh thức tiềm năng về du lịch ở nơi đây, với đầy đủ hệ sinh thái đa dạng, hứa hẹn tiềm năng về du lịch tâm linh, sinh thái, du lịch trải nghiệm để con người hòa quện cùng thiên nhiên một cách hết sức gần gũi, tự nhiên.

Với thần tích cây Lim xanh – cây di sản, mong rằng, mỗi người dân hãy luôn là những cá nhân tiêu biểu, tích cực tuyên truyền và có những hành động cụ thể, thiết thực trong việc bảo vệ môi trường, bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ cuộc sống tươi đẹp của chúng ta. Tôn trọng, bảo vệ và giữ gìn Cây di sản; để cây mãi trường tồn, sừng sững, hiên ngang giữa đất trời! Như khí phách ngàn đời của ông cha ta! Cùng với những địa điểm di tích Quốc gia đặc biệt khởi nghĩa Yên Thế, Thác Ngà, Chè xanh Bản Ven… mỗi người về với mảnh đất Yên Thế anh hùng đến với “Cụ Lim”, thăm các di tích lịch sử, kết hợp du lịch tâm linh, du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm…là dịp được tìm hiểu, khám phá cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng và đậm tình người nơi đây.